-
Obraz kliniczny zaburzeń metabolicznych może być zmienny, niespecyficzny i może wystąpić w każdym wieku. Poniżej przedstawiono listę wskazań do wykonania analizy kwasów organicznych w moczu:
- letarg, śpiączka, drgawki lub wymioty u noworodka
- dekompensacja metaboliczna (tj. pogorszenie stanu klinicznego wywołane przez różne czynniki ryzyka, np. infekcję, biegunkę, wymioty);
- hiperamonemia;
- hipoglikemia;
- rodzeństwo o podobnej prezentacji klinicznej;
- nieprawidłowe wyniki w programie badań przesiewowych noworodków;
-
objawy lub zespoły objawów o niewyjaśnionej przyczynie (idiopatyczne):
- kwasica metaboliczna lub kwasica mleczanowa,
- zasadowica,
- globalne opóźnienie rozwojowe lub regres rozwojowy,
- dysfunkcja wątroby,
- padaczka i inne symptomy neurologiczne.
Powyższa lista nie jest kompletna. Lekarz może zdecydować o innych wskazaniach do wykonania analizy kwasów organicznych w moczu.
- Analiza profilu kwasów organicznych jest uzupełnieniem badania suchej kropli krwi na bibule metodą LC-MS/MS w identyfikacji wrodzonych wad metabolizmu. Wiele wad metabolizmu, np. ze szlaku aminokwasów, daje charakterystyczny profil zarówno w badaniach GC-MS jak i LC-MS/MS, wówczas obie metody łącznie potwierdzają rozpoznanie. Istnieje wiele chorób, których program badań przesiewowych noworodków w Polsce ze względu na specyfikę metody nie obejmuje, np.: acyduria 2-hydroksyglutarowa, acyduria fumarowa czy alkaptonuria. Wówczas zasadniczą rolę w diagnostyce odgrywa profil kwasów organicznych w moczu metodą GC-MS.
- Program badań przesiewowych noworodków w kierunku wykrywania rzadkich wad metabolizmu był wdrażany w Polsce stopniowo. Cały kraj został nim objęty dopiero pod koniec 2013 r. W związku z tym pozostaje kwestia osób urodzonych przed wdrożeniem programu i nieobjętych badaniem, które mogą być potencjalnie chore, jednak pozostają bezobjawowe lub skąpoobjawowe do czasu wystąpienia czynnika wyzwalającego dekompensację metaboliczną.
- Zaletą metody jest możliwość dostarczenia dodatkowych informacji, które mogą pomóc w diagnozie i/lub być przydatne do monitorowania leczenia, m.in. oznaczanie poziomu kwasu metylomalonowego w odpowiedzi na witaminę B12.
Na podstawie analizy uzyskanego chromatogramu i widm mas oraz z uwzględnieniem dostępnych danych klinicznych, oceniane są poziomy kilkudziesięciu związków organicznych obecnych w badanej próbce. Wynik badania ma charakter opisowy. Jeżeli profil odbiega od normy, wymieniane są metabolity patologiczne (stężenie niektórych metabolitów określane jest półilościowo), możliwe przyczyny odchyleń oraz ewentualne wskazania do dalszej diagnostyki.
Analiza profilu OA ze względu na różnorodność wydalanych związków pozwala na identyfikację nie tylko markerów typowych, charakterystycznych dla danej jednostki chorobowej, ale także na identyfikację innych metabolitów, związanych ze stanem klinicznym pacjenta, zwłaszcza dekompensacją, dietą lub leczeniem. W takich przypadkach wynik badania może ukierunkować postępowanie lekarskie na dalszą diagnostykę różnicową innymi metodami diagnostycznymi.
W profilu OA opisywane są metabolity związane z:
- zaburzeniem metabolizmu aminokwasów (klasyczne acydurie organiczne, zaburzenia aminokwasów rozgałęzionych nieklasyfikowane jako acydurie organiczne, zaburzenia cyklu mocznikowego i hiperamonemie wrodzone, zaburzenia metabolizmu fenyloalaniny i tyrozyny, histydyny, tryptofanu, czy lizyny, zaburzenia cyklu gamma-glutamylowego, inne);
- zaburzeniem metabolizmu energetycznego w komórce i zaburzeniem funkcjonowania mitochondriów, takie jak: kwas 2-ketoglutarowy i inne metabolity cyklu Krebsa (kwas fumarowy, kwas jabłkowy), kwas 3-metyloglutakonowy;
- nieprawidłowym przebiegiem procesów oksydacji kwasów tłuszczowych, w tym kwas 3-hydroksymasłowy i acetooctowy (ciała ketonowe) oraz obecnością acydurii dwukarboksylowej (DCA), w tym: kwas adypinowy, suberynowy, sebacynowy i ich nienasyconych i 3-hydroksypochodnych;
- zaburzeniem metabolizmu węglowodanów np. glicerol;
- dysfunkcją wątroby: kwas p-hydroksyfenylopirogrononowy (PHPPA) i p-hydroksyfenylomlekowy (PHPLA);
- dysfunkcją nerek: kwas jabłkowy, kwas fumarowy;
- zaburzeniem trawienia oraz procesami metabolizmu bakteryjnego (stan śluzówki jelit i/lub dysbioza jelitowa): kwas bursztynowy, hipurowy, krezol;
- zaburzeniem (niedoborem) metabolizmu witamin, pierwiastków mineralnych i innych mikroskładników (m.in. kwas foliowy, witamina B12, B2, B6, koenzym Q, biotyna): kwas metylomalonowy, kwas glutarowy, kwas 3-hydroksyizowalerianowy;
- zaburzeniem pracy neuroprzekaźników (dopamina, adrenalina, noradrenalina): kwas homowanilinowy, kwas wanilinomigdałowy, kwas 5-hydroksyindolooctowy;
- szlakiem glikolitycznym: kwas pirogronowy, kwas mlekowy;
- leczeniem, m.in. kwas walproinowy, paracetamol, salicylany;
- żywieniem: nutramigen, żywienie MCT (ang. medium chain triglycerides, średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe), inne;
- zatruciem, np. alkoholem etylowym.
Analiza profilu kwasów organicznych w moczu wykonywana w Laboratorium Masdiag podlega międzynarodowej kontroli jakości ERNDIM (ang. European Research Network for Evaluation and Improvement of Screening, Diagnosis and Treatment of Inherited Disorders of Metabolism).
- Acyduria dikarboksylowa typowa dla deficytu MCAD
- Acyduria etylomalonowa (EMA)
- Acyduria formiminoglutaminowa (FIGLU)
- Acyduria fumarowa
- Acyduria glicerynowa
- Acyduria glutarowa typu I (GAI)
- Acyduria glutarowa typu II (deficyt MAD)
- Acyduria homogentyzynowa (inna nazwa: alkaptonuria)
- Acyduria 2-hydroksyglutarowa (2HGA)
- Acyduria 3-hydroksyizomasłowa (3HIB)
- Acyduria 4-hydroksymasłowa (4HBA)
- Acyduria 3-hydroksy-3-metyloglutarowa (HMG)
- Acyduria izowalerianowa (IVA)
- Acyduria 2-ketoadypinowa (inna nazwa: acyduria 2-aminoadypinowa)
- Acyduria malonowa (MCD)
- Acyduria 3-metyloglutakonowa (3MGA)
- Acyduria 2-metylo-3-hydroksymasłowa (MHBD)
- Acyduria metylomalonowa (bez leczenia) (MMA)
- Acyduria mewalonowa (MVA)
- Acyduria N-acetyloasparaginowa (inna nazwa: choroba Canavan)
- Acyduria orotowa (bez leczenia) (ORA)
- Acyduria propionowa (PA)
- Deficyt aminoacylazy 1 (ACY1)
- Deficyt biotynidazy (bez leczenia)
- Deficyt β-ketotiolazy (BKT)
- Deficyt kinureninazy (inna nazwa: hydroksykinureninuria)
- Fenyloketonuria (bez leczenia) (PKU)
- Gliceroluria
- Hawkinsinuria
- Hiperoksaluria
- Izobutyryloglicynuria (IBG)
- Łączona acyduria metylomalonowa i malonowa (CMAMMA)
- 3-Metylokrotonyloglicynuria (3-MCC)
- Neuroblastoma (bez leczenia)
- 5-Oksoprolinuria (inna nazwa: aciduria pyroglutaminowa)
- Profil typowy dla choroby syropu klonowego - MSUD (bez leczenia)
- Profil typowy dla złożonego deficytu karboksylaz (bez leczenia)
- Tyrozynemia typu I (bez leczenia)
- Uracylo-tyminuria
- Dihydrouracylo-dihydrotyminuria
- Zespół hiper-IgD